Wat is rouwen en hoe ga je daarmee om?
Vroeg of laat krijgen we er allemaal mee te maken. Rouwen. Maar wat is het precies? Hoe ga je ermee om? En hoe ga je om met iemand die er middenin zit? Rouwen is er in verschillende vormen en maten. Of je nou aan het rouwen bent om je opa, oma, vader, moeder, broer, zus, tante of nichtje, rouwen is zwaar. Het is voor mensen een heftige en moeilijke periode.
Met verschillende tips, theorieën en artikelen hoop ik lotgenoten en hun omgeving meer inzichten te geven.
Hoofdstuk 1: Mijn ervaring met rouwen
Rouwen, een woord met een zware lading. Op mijn zevende kreeg ik er voor het eerst mee te maken. Mijn opa overleed aan kanker. Ik herinner me nog dat ik heel hard achter de begrafenisauto ben aangerend. Ik miste hem ook. Maar het nare gevoel verdween ook weer. Of het rouwen was, daarvan was ik me toen niet bewust.
Een aantal jaar later was het opnieuw raak. Dit keer veel erger, rouw van een totaal andere orde. Mijn vader overleed na een ziekteperiode van 9 maanden aan kanker. Inmiddels is het acht jaar gelden. Ik schrik er soms van hoe lang dat al klinkt, want soms voelt het alsof hij vorige maand is overleden. Tijd zegt me in dit geval ook niet zoveel. Het is iets groots waar ik mee moet leven. Het ene moment vliegt de tijd voorbij en het andere moment lijken minuten eeuwen te duren. Ik vind het moeilijk als mensen vragen hoe lang hij er niet meer is. Als ik zeg: ‘Acht jaar’, zie je ze denken: ‘Oh, zo lang al.’ Voor mij voelt dat niet zo. Het maakt niet uit hoe lang mijn vader er niet meer is. Het gaat erom dat ik mijn vader elke dag moet missen.
Rouw lijkt op rauw, in woord en betekenis. Rauwe pijn dat is wat het is. De eerste paar weken na mijn vader’s dood waren een roes. Er moest veel worden geregeld en het was druk en hectisch. In huis waren er altijd mensen die er voor ons wilden zijn of iets praktisch wilden doen. Terugkijkend was het een soort waas. Maar toen die waas weg was, kwam het ‘normale’ leven. En dat was keihard, rauw, pijnlijk, eigenlijk onverdraaglijk. Het ‘normale’ leven ging door, maar mijn leven stond stil. Ik kon er niet aan meedoen. Het ging gewoon niet. School lukte niet meer en mijn vriendinnen wilde ik niet zien. Dagenlang speelde ik piano en lag ik veel op mijn bed.
Elke dag denk ik aan mijn vader. Bewust of onbewust. Bewust is als ik iets zie wat me aan hem moet denken, of iets ruik bijvoorbeeld een luchtje die hij altijd op had, of als ik iets doe en me afvraag wat hij er van zou vinden. Onbewust is dat hij er altijd is, maar dat ik niet altijd weet wat ik denk. Er gaat geen dag voorbij dat ik niet aan hem denk. Tijd speelt hierbij wel een belangrijke rol. Het eerste jaar was het ergst. Mijn eerste verjaardag zonder hem, de eerste kerst, de eerste hockeywedstrijd zonder hem, de eerste keer aan tafel met een lege stoel waarop hij altijd zat. Elke dag was er wel iets dat ik voor het eerst zonder vader deed. Dat verdriet was vreselijk en haalde me vaak totaal onderuit. Zo begon ik eens hartverscheurend te huilen in de supermarkt toen ik marsepein zag, wat hij altijd zo lekker vond.
Na de dood van mijn vader kreeg ik een nieuw leven. Een leven zonder vader. Alles was anders. Dit proces is met vallen en opstaan gegaan. Na verloop van tijd ging het beter en raakte ik gewend aan het leven zonder vader. Ik ging ook weer genieten van dingen. Het is ingewikkeld en soms moeilijk om uit te leggen. Ik denk ook dat hersenen tijd nodig hebben om dit te verwerken. Het is zo’n ingrijpende verandering die je totaal onderuit haalt. Ik denk dat rouwen nooit overgaat, maar dat je ermee leert leven. De scherpe randen gaan er na verloop van tijd van af en daarmee wordt ook dat intense verdriet, dat fysiek pijn doet, minder. Ik voel nog steeds verdriet als ik eraan denk, maar kan mijn verdriet nu beter aan en sturen. Soms als ik het op voel komen, kan ik het wegduwen omdat ik er geen zin in heb. Of als ik verdrietig word, zak ik er niet zo diep meer in weg. Tijd speelt hierin ook een belangrijke rol.
Hoofdstuk 2: Wat is rouwen?
Wanneer iemand te maken krijgt met een groot verlies, zoals het verliezen van een ouder, broer of zus, dierbare vriend of vriendin krijg je te maken met rouwen. Rouwen is het verwerken van het verlies wat je meemaakt. Rouwen is voor iedereen anders. Elke persoon gaat er anders mee om en verwerkt het verlies op zijn eigen manier. De een gaat trekt zich terug, de ander kan nog geen minuut alleen zijn, of wordt somber, terwijl een ander alles wegdrukt en pas later nare gevoelens krijgt. Dus als we het hebben over een rouwproces ziet dat er bij iedereen anders uit.
Volgens de theorie van Elisabeth Kübler-Ross, een Zwitsers-Amerikaanse psychiater, die bekend is om haar werk rondom stervensbegeleiding en zich verdiept in het rouwproces, zijn er een aantal fases in het rouwproces te onderscheiden. Kübler-Ross zegt hier wel bij dat het geen lineair proces is en dat dit niet voor iedereen geldt. Zo blijft de een langer in een bepaalde fase, terwijl een ander deze fase heeft overgeslagen.
De vijf fases van het rouwproces volgens Kübles-Ross
- Ontkenning
In deze fase ziet iemand liever de realiteit niet onder ogen. Je kunt het zien als een natuurlijke vorm van zelfbescherming. Voor je hersenen is het ontzettend moeilijk om zo’n groot verlies te bevatten. Dit heeft tijd nodig. - Boosheid
In deze fase is de realiteit inmiddels doorgedrongen. Hierdoor ontstaat er vaak een boosheid. Waarom is dit mij overkomen? Waar heb ik dit aan verdiend? Deze boosheid kan zich uiten naar mensen in de omgeving, waardoor er vanuit de omgeving misschien onbegrip kan ontstaan. - Onderhandelen en vechten
In deze fase staat onderhandelen centraal. Wanneer je doorhebt dat de boosheid in fase twee niet helpt, kan iemand bepaalde doelstellingen of beloftes nakomen om zo het verlies proberen te verwerken. Denk aan stoppen met een slechte gewoonte of de marathon gaan lopen. De drijfveer in deze fase is de hoop op herstel. - Verdriet en depressie
Wanneer iemand ontdekt dat de vorige fases niet echt helpen bij het verwerken van het verlies, volgt vaak teleurstelling of een depressie. In deze fase kunnen gevoelens zoals angst, verdriet, spijt, onzekerheid de overhand nemen. In deze fase voelt iemand zich machteloos en kan zich afsluiten van contact. De oorzaak van een depressie die kan voorkomen in deze fase is volgens Elisabeth Kübles-Roos vaak onderdrukte woede. - Aanvaarding
De laatste fase, aanvaarding. Voordat iemand deze fase bereikt heeft is er vaak een hele hoop tijd aan vooraf gegaan. In deze fase kan iemand de situatie loslaten. Dit betekent niet dat je het vergeet, maar dat je het een plekje geeft en langzamerhand je eigen leven weer beetje bij beetje kunt oppakken.
Bron: Rouwcurve van Elisabeth Kübler-Ross
Heb jij te maken gehad met een groot verlies van iemand en weet niet wat je ermee aan moet? Neem dan eens een kijkje op: https://jongerenrouwcoach.nl/ . Zij bieden lotgenotencontact in combinatie met therapie. Je ontmoet jongeren die hetzelfde hebben meegemaakt. Dit kan heel fijn zijn. Of raadpleeg je huisarts of psycholoog.
Hoofdstuk 3: Het fysieke aspect
Rouwen brengt veel gevoelens met zich mee. Je emoties gaan van hot naar her. Je voelt boosheid, een schuldgevoel, jaloezie, opluchting, angst, verdriet, somberheid en ga zo nog maar even door. Maar al deze emoties kunnen zich door vertalen naar je lijf. Je voelt fysieke pijn, steken in je hart, een knoop in je maag, hoofdpijn, buikpijn, duizelig en je voelt je totaal futloos.
Hoe kan dat?
De Duits-Amerikaanse psychiater Erich Lindemann heeft in 1944 onderzoek gedaan naar het effect van rouw op het lichaam. Een jaar na een grote brand in een Amerikaanse club heeft hij de nabestaanden gesproken en was hij één van de eerste vanuit de wetenschap die aandacht besteedde aan de fysieke aspecten van rouw. In zijn onderzoek omschreef Erich Lindemann dat het hevige rouwverdriet kan voelen als je lichamelijk onwel voelen. Dit kan zo’n 20 minuten tot een uur duren. In dit tijdsbestek voel je een dichtgeknepen keel, een gek gevoel in je buik, verlies van spierkracht, verschikkende ademnood.
Sinds het onderzoek van Erich Lindemann zijn er nog meer onderzoeken gedaan naar de fysieke aspecten bij rouwen. Onder andere door Psycholoog Jos de Keijser. Hij heeft hierover een rouwhandboek geschreven. Volgens Jos de Keijser kun je lichaam en geest niet los van elkaar zien. Dit komt doordat wij alles via ons brein waarnemen, zowel emoties als aanrakingen.
Uit onderzoek blijkt ook dat het concentratievermogen vermindert wanneer iemand rouwt. Onderzoekers van de Erasmus universiteit Rotterdam hebben hier onderzoek naar gedaan. Tijdens dit onderzoek lieten ze rond de achthonderd mensen die midden in een rouwproces zaten en ongeveer 4700 niet-rouwende mensen verschillende cognitieve testjes doen. Uit dit onderzoek kwam naar boven dat een deel van de rouwenden meer moeite hadden met zich concentreren en met het onthouden van taken. Daarnaast bleek hun hersenvolume ook kleiner te zijn.
Manu keirse is hoogleraar verliesverwerking aan de medische faculteit van de katholieke universiteit in Leuven. In dit filmpje vertelt hij over de symptomen van rouw.
Hoofdstuk 4: Omgaan met het verliezen van een dierbare
Helaas is er geen handleiding geschreven voor hoe je om moet gaan met rouwen en hoelang het allemaal gaat duren. Er zit geen tijd aan verbonden en er is niks wat ervoor zorgt dat het verdriet weggaat. Maar er zijn natuurlijk wel handvatten gegeven die je kunnen helpen om het rouwen wat draaglijker maken.
Tips:
- Laat het verdriet toe
Verdriet hoort nou eenmaal bij rouwen, dus ga het niet uit de weg, maar laat het toe. Soms lucht het ook even op om heel hard te huilen. Belangrijk is om je emoties niet op te kroppen, want vroeg of laat moet het er toch een keer uit. - Ga naar buiten
Makkelijker gezegd dan gedaan. Want je hebt hier niet altijd zin in. Maar wat frisse lucht, een mooie omgeving en andere mensen om je heen kan je helpen om je gedachten te verzetten. - Zoek afleiding
Door alleen maar thuis te blijven zitten, is de kans groter dat je langer blijft hangen in je sombere gedachten. Spreek af met vrienden, pak een oude hobby weer op of ga sporten. Met sporten maakt je lichaam endorfine aan wat jou een fijner gevoel kan geven. Zorg er wel voor dat je niet gaat vluchten voor je gevoelens door alleen maar afleiding te zoeken. - Geef aan wat je wel en niet wilt
Wanneer jij aan het rouwen bent om een dierbare zullen verschillende mensen hun hulp aanbieden. Ga bij jezelf na waar je behoefte aan hebt en geef dit aan. - Praat erover of schrijf het op
Door over je gevoelens te praten ben je langzaamaan bezig om het te verwerken. Je kunt met vrienden praten of familie, maar je kunt er ook voor kiezen om met lotgenoten te praten. Soms is het lastig om met mensen over verlies te praten die het niet helemaal begrijpen. Lotgenoten begrijpen wat je doormaakt en kunnen je soms ook verder helpen. Naast over je gevoelens praten is het soms ook fijn om ze even van je af te schrijven. Dit lucht op en helpt bij de verwerking. - Neem je rust en ontspan
Na het overlijden van een dierbare krijg je te maken met zoveel emoties. Dat put je uit. Zowel lichamelijk als geestelijk. Het is dus belangrijk om je rust te pakken, genoeg te slapen en zo goed mogelijk voor jezelf te blijven zorgen. - Gun jezelf tijd
Zoals al eerder is benoemd is er geen handleiding voor het rouwen. Iedereen doet het op zijn eigen manier, maar gun jezelf wel de tijd. Je pijn en verdriet zullen namelijk niet vandaag, morgen of volgende maand al weg zijn. Het kost tijd om je leven na een groot verlies weer op te pakken. Gun jezelf die tijd ook.
Naast deze tips zijn er ook verschillende podcasts die je kunt luisteren waarin ervaringsdeskundigen aan het woord zijn.
Presentatrice Iris Enthoven praat in deze aflevering van de podcast ‘Held in eigen verhaal’ met rouwcoach Remco Groenewegen. Iedereen krijgt vroeg of laat wel op zijn eigen manier te maken met de dood, zo ook Remco. Hij verloor op jonge leeftijd beide ouders en heeft op een harde manier geleerd hoe je moet omgaan met rouwen en het verlies van dierbaren.
https://podcastluisteren.nl/ep/Held-In-Eigen-Verhaal-Hoe-ga-je-om-met-ROUW-en-VERLIES-or-Held-in-Eigen-Verhaal-S1E8
In ‘Een doodnormale podcast’ gaan twintigers en ervaringsdeskundigen Benthe Göbel en Sabien Brehler onderzoeken wat het betekent om op een jonge leeftijd te rouwen. Ze interviewen jonge schrijvers, muzikanten en theatermakers die een dierbare verloren zijn.
https://www.human.nl/een-doodnormale-podcast.html
Hoofdstuk 5: Omgaan met iemand die rouwt
Dit klinkt misschien voor veel mensen makkelijk, maar dat is het zeker niet. Toen ik op vijftienjarige leeftijd mijn vader verloor zat ik midden in de puberteit. Voordat mijn vader ziek werd was ik een opgewekte meid met een grote vriendinnen groep om zich heen. Op vijftienjarige leeftijd ben je vooral bezig met jongens, stiekem drinken, shoppen, oftewel de dingen die je als puber bezighouden. Maar dan gebeurt er zoiets groots in je leven dat je in een klap volwassen moet worden. Alles om je heen lijkt ineens niet meer belangrijk. Maar dat geldt niet voor de mensen om je heen. Op een jonge leeftijd en zelfs op een oudere leeftijd is het voor mensen moeilijk te begrijpen. Logisch, want zij maken het niet mee. Ik heb mij hierin heel erg alleen gevoeld, omdat mijn vriendinnen niet wisten hoe ze ermee moesten omgaan. Nu wij allemaal ouder zijn hebben wij het er soms nog over. Ik vertel dan hoe het voor mij was, maar mijn vriendinnen vertellen ook hoe het voor hen was en waar zij bij mij tegen aanliepen. Het is fijn om het er met elkaar over te hebben. Door het bespreekbaar te maken, kun je rekening houden met elkaars gevoelens en aangeven waar je behoefte aan hebt. Blijven communiceren is dus heel belangrijk, ook tijdens het rouwen.
Voor de omgeving is het vaak niet makkelijk om met iemand om te gaan die rouwt. Maar je kunt echt van betekenis zijn voor de ander. Daarom heb ik hieronder een aantal tips genoemd die je kunnen helpen bij het omgaan met iemand die rouwt.
- Laat weten dat je er bent
Bij het verliezen van een dierbare raakt de persoon die aan het rouwen is zijn of haar houvast kwijt. Iemand die er altijd is geweest, is er niet meer. Door het voelen van de aanwezigheid van vrienden om je heen kan dit een houvast bieden. Neem dus initiatief, ga langs en bel af en toe even. - Bied steun met praktische dingen
Bied aan om de nabestaanden te helpen met praktische zaken. Neem voor hun werk uit handen, waardoor zij zich op andere dingen kunnen focussen. - Vragen
Vraag wat hij of zij nodig heeft. Iemand die aan het rouwen is heeft wisselende stemmingen. Het ene moment heeft de persoon misschien wel behoefte om te praten, terwijl het andere moment rust of afleiding juist fijn is. Vraag daarom wat hij of zij nodig heeft, want dat kan jij zelf niet bepalen voor iemand. - Oprechte aandacht
Neem de tijd om te luisteren naar de persoon die aan het rouwen is. Geef de persoon ruimte om zijn verhaal te vertellen, mooie herinneringen op te halen of gewoon om even te huilen. - Toon interesse
Blijf interesse tonen. Niet alleen de eerste week, maar vraag ook daarna nog regelmatig hoe het gaat en of je iets voor deze persoon kan betekenen. Houd het onderwerp bespreekbaar.
Manu keirse is hoogleraar verliesverwerking aan de medische faculteit van de katholieke universiteit in Leuven. In dit filmpje vertelt hij over hoe je moet omgaan met iemand die rouwt.
Hoofdstuk 6: Rouwen bij verschillende culturen
In Nederland zijn er verschillende culturen en religies. Dit betekent ook dat er verschillende uitvaartrituelen zijn.
Joodse uitvaarten
Joodse uitvaarten vinden zo snel mogelijk na het overlijden van iemand plaats. Namelijk binnen 36 uur. De dode wordt begraven in een kist van ongeschaafde en onbewerkte vurenhouten planken. Wat ook opvallend is, is dat er meestal bloemen ontbreken, maar dat er in de kist wel wat aarde uit Israël meegaat. Om te laten zien dat er geen haast is, stopt de stoet drie keer op weg naar het graf. Wanneer de kist naar beneden gaat in de aarde maken de nabestaanden een scheur in hun kleren. Dit is een teken van rouw. Als de uitvaart is afgelopen volgen er zeven dagen van rouw. Dit noemen ze de Sjiwwe zitten. In deze zeven dagen van rouw blijven ze thuis en scheren de mannen zich niet.
Hindoestaanse uitvaarten
Bij het hindoeïsme wordt vrijwel altijd gekozen voor een crematie. De reden hiervoor is dat het voor het dode lichaam de snelste manier is om terug te keren tot de bron. Naast dat er verdriet is, is er ook veel vreugde. In het hindoeïsme zien ze een crematie als de bevrijding van de ziel. De crematie wordt geleid door de pandit. Dit is een Hindoestaanse geestelijke die mantra’s en gebeden opzet, wierook brand en rijstballetjes offert. Wat ook gebruikelijk is tijdens Hindoestaanse uitvaarten is de kist die open is. De zonen zullen staan aan het hoofdeinde en de oudste zoon is kaalgeschoren.
Moslimse uitvaarten
Bij het overlijden van Moslims zijn er vele rituelen voorschriften. Reinheid is daar een van. Na het overlijden zijn er rituele wassingen die alleen gedaan mogen worden door personen die alle voorschriften kennen. En alleen door hetzelfde geslacht van de overleden persoon. Bij het overleden wordt de dode gewikkeld in een laken of witte doek en begoten met reukwater. Bij Moslims is het gebruikelijk dat de dode wordt begraven in het land van herkomst of op een Islamitische begraafplaats in Nederland. Dit gebeurt meestal binnen 24 uur. De dode die gewikkeld is in een linnen doek wordt begraven op zijn rechterzij met het gezicht naar het zuidoosten, richting Mekka. Na dat de begrafenis heeft plaatsgevonden, volgt er voor veertig dagen een rouwperiode die feestelijk wordt afgesloten.
Christelijke uitvaarten
Bij Christelijke godsdiensten spelen wijwater en wierook een belangrijke rol. De avond voor dat de uitvaart plaatsvindt, is er meestal een avondwake. Tijdens de avondwake wordt een gedachtenspiraaltje uitgedeeld met hierop een afscheidstekst. Bloemen zijn er in overvloed.
Hoofdstuk 7: Content curatie
De documentaire ‘Ik rouw van jou’ gaat over Nellie Benner die op 28-jarige leeftijd haar moeder is verloren. Tijdens deze documentaire onderzoekt ze de tegenstrijdigheden van het verliezen van een ouder op jonge leeftijd. In deze documentaire gaat het over rouwen en hoe doe je dat?
Benieuwd naar de hele documentaire ‘Ik rouw van jou’? Klik dan hieronder op de link:
https://www.2doc.nl/documentaires/series/3doc/2020/ik-rouw-van-jou.html