Een aantal bestemmingen beschikt over een bijzonder verhaal. Van Ground Zero tot Pompeji; een rijke, spectaculaire en soms treurige geschiedenis laat een indruk achter die je waarschijnlijk nooit meer zal vergeten. Tsjernobyl is zo’n locatie; de beruchte kerncentrale die op 26 april 1986 de wereld op z’n kop zette na een meltdown in reactor nummer 4. Niet een plek die je vrijwillig zou bezoeken, of toch wel?

De laatste jaren steeg het aantal toeristen in Tsjernobyl exponentieel. Maar, is dat niet hartstikke gevaarlijk vanwege de radioactieve straling? En als dat zo is, waarom dan eigenlijk? Moet je speciale voorbereidingen treffen, om een bezoek aan Tsjernobyl zo soepel mogelijk te laten verlopen? In deze longread vertellen we je alles wat je moet weten, voordat je reis naar de legendarische kerncentrale begint. Vergeet je geigerteller niet en zet je gasmaker maar alvast op… 

H1 – Waarom Tsjernobyl?

Tsjernobyl speelt sinds de nacht van de ramp al tot de verbeelding. Veel aspecten van de ramp zijn geheimzinnig. Van het vage dodental tot het verdwijnen van concreet bewijsmateriaal: gesloten zullen veel zaken omtrent Tsjernobyl nooit worden.

Ook in de entertainmentindustrie is Tsjernobyl populair. Op 6 mei 2019 ging de eerste aflevering van de vijfdelige HBO-serie Chernobyl in premiere (zie de trailer onder deze alinea). De serie kreeg lovende kritieken en werd al snel één van de best beoordeelde series ooit gemaakt. In de nasleep van de serie ontstond er een enorme piek in het aantal toeristen dat Tsjernobyl bezocht. Een toename van 60% leidde tot een tekort aan gidsen en een stroom van volgeladen bussen. Op sociale media posten honderden mensen dagelijks foto’s van de post-apocalyptische vervreemdingszone. Toeristen nemen foto’s op de daken van verlaten flats en poseren voor het iconische reuzenrad, in het nooit geopende pretpark van Prypjat. We kunnen het niet ontkennen: een trip naar Tsjernobyl zal je voor altijd bijblijven. Hieronder zie je de trailer van de hitserie Chernobyl (2019):

Maar, is een bezoek aan Tsjernobyl anno 2020 wel veilig?

Om direct antwoord te geven op deze vraag: ja. Na de ramp werd een groot gebied onveilig verklaard: de vervreemdingszone. Vanwege het harde werk van zo’n 600.000 liquidators (werknemers die hielpen bij het opruimen van de rampplek) in de maanden na de meltdown, is het grootste deel van de vervreemdingszone tegenwoordig slechts mild radioactief. Bomen werden gekapt en de grond werd omgeploegd. Het asfalt werd tientallen keren schoongespoten. Zelfs de door radioactiviteit besmette dieren, die in de omgeving van Tsjernobyl in grote getalen leefden, werden één voor één afgeschoten. Natuurlijk bleef er evengoed een flinke hoeveelheid straling achter. Jaarlijks brokkelt deze radioactiviteit gelukkig langzaam af, waardoor het stralingsniveau alsmaar daalt. Dit betekent echter niet dat de straling geen enkele bedreiging meer vormt. Ook nu nog zijn bepaalde plekken binnen de vervreemdingszone gevaarlijk radioactief. Het zal nog eeuwen duren voordat de vervreemdingszone weer volledig veilig is. Volg dus altijd netjes de gids! Hierover later meer.

H2 – De kernramp: wat gebeurde er?

Het is 26 april 1986, 00:00 uur.

Het personeel dat de nachtshift draait in Tsjernobyl reactor nummer 4, krijgt de opdracht een uitgestelde veiligheidstest uit te voeren. De verantwoordelijk ingenieur Anatolij Djatlov wil de test er het liefst zo rap mogelijk doorheen jagen. Maar, natuurlijk staat veiligheid op nummer 1. Om 00:30 uur begint het personeel met de test. Het idee hiervan is vrij simpel: het vermogen van de reactor moet van 3.200 megawatt worden teruggebracht naar 700 megawatt. Een deel van het personeel is niet bevoegd om de test uit te voeren. Hoewel het personeel van de dagshift wél voldoende gekwalificeerd was, moest de test van de regering per se ’s nachts worden uitgevoerd. Mocht het stroomnetwerk vanwege de test overbelast raken en de stroom in de nabijgelegen miljoenenstad Kiev uitvallen, dan zou dat ’s nachts minder erg zijn dan overdag.

Het doel van de veiligheidstest: erachter komen of één generator het koelsysteem van genoeg kracht kan blijven voorzien. Een koelsysteem is in een kernreactor essentieel. Zonder koelsysteem raakt de reactor oververhit en smelt het radioactieve materiaal in de reactor door de bodem. Dat noemt men een meltdown. Het automatische systeem van de kerncentrale wordt uitgeschakeld. Het personeel laat de regelstaven – die het aantal kernsplijtingen in de reactor te verhogen en verlagen – langzaam in de reactorkern zakken. Dit heeft een afname van het vermogen (en gewoonlijk dus ook de hitte) als gevolg. Deze verlaging zorgt echter voor instabiliteit in de reactor, zonder dat het personeel dat doorheeft. Het vermogen daalt plotseling drastisch.

De reactor stilleggen is geen optie, vindt Anatolij Djatlov, de verantwoordelijk ingenieur.

Hoewel het personeel denkt dat dit komt omdat de regelstaven te diep in de reactor zitten, is een neutronen-absorberend gas de ware boosdoener. Het vermogen daalt wel, maar de temperatuur blijft evengoed stijgen. Het personeel staat voor een raadsel. De enige oplossing: de reactor voor de komende 24 uur volledig stopzetten. Anatolij Djatlov weigert dit en geeft het bevel de test door te zetten. De reactor stilleggen is geen optie; dan komen hij en zijn team in slecht daglicht te staan. De regelstaven worden weer omhoog getild, waardoor de hitte van de reactor nu exponentieel stijgt. De alarmen gaan af en alle waarschuwingslampjes beginnen zenuwachtig te knipperen. Het personeel besluit daarom om extra koelwater door de reactor te laten stromen, maar hiermee verergeren ze de situatie juist. Dankzij de enorme hitte verdampt het water direct, met een ophoping van stoom als gevolg. De druk in de reactor zet de boel op springen. Om 01:23 uur besluit het personeel de reactor plat te leggen. Ze rammen op de de AZ-5-noodknop, die alle kernsplijtingen direct hoort te stoppen. Hiermee lijkt de reactor voor een aantal seconden weer te stabiliseren, maar dan stijgt het vermogen opnieuw. Het standaardvermogen van reactor nummer 4 vertienvoudigt van 3.200 naar 32.000 megawatt. Er volgt een oorverdovende explosie.

Een doffe dreun wekt een aantal inwoners van Pripyat; zo’n drie kilometer verderop. Een lichtpuntje in de verte is het brandende gebouw van reactor nummer 4. De immense hoeveelheid straling die vrijkomt ioniseert de lucht en creëert een prachtige blauwe gloed boven de vlammen. Daarom besluiten veel mensen vanaf hun balkon een blik te werpen. Kijken kan geen kwaad, toch? In reactor nummer 4 komt het personeel langzaam bij van de klap. Wat is er gebeurd? Is het oorlog? Er breekt grote paniek uit. Geigertellers geven aan dat het stralingsniveau iets hoger is dan gemiddeld, maar niet gevaarlijk hoog. Dat lucht op. De gebruikte geigertellers kunnen echter slechts een beperkte hoeveelheid straling meten. Je raadt het al; de meters pieken allemaal. In werkelijkheid is het stralingsniveau namelijk meer dan vierduizend keer zo hoog. Niemand weet dit.

Slechts twee minuten na de explosie wordt de brandweer ingelicht over de brandende reactor. Wanneer de onwetende brandweerlieden arriveren, klimmen ze via de brandtrappen naar het brandende dak. De hitte is ondragelijk, maar dat zijn ze wel gewend. Er is dit keer een veel grotere vijand aanwezig. Na 30 minuten beginnen ze zich ziek te voelen. Hun gezichten kleuren roodbruin en ze moeten overgeven. Ze kunnen nauwelijks op hun benen blijven staan. Het vuur dooft maar niet, hoe lang ze ook blussen. Het zal nog dagen blijven branden. Deze scene uit Chernobyl (2019) legt dit fantastisch vast:

H3 – De coverup

Het is 26 april, 20:00 uur. 18 uur na de explosie.

Een meltdown wil je als regering niet op je geweten hebben; zeker niet als je hem had kunnen voorkomen. Voor de communistische Sovjet-Unie weegt dit misschien wel extra zwaar. In Prypjat zijn mensen al de hele dag lekker buiten. Ze worden binnen tien minuutjes bruin in het warme lentezonnetje, veel sneller dan normaal. Op scholen in Prypjat worden uit voorzorg jodiumpillen uitgedeeld. Niemand krijgt te horen waarom. Deze pillen zorgen ervoor dat de schildklier geen radioactieve stoffen opneemt. Onder de inwoners gaan geruchten dat de pillen en de hoge zonkracht iets te maken hebben met de explosie in reactor nummer 4. Maarja, dat kan toch niet? 

De regering houdt inmiddels een aantal spoedvergaderingen. Men ontdekt dat het stralingsniveau in Tsjernobyl ver boven de eerste metingen ligt. Aan een evacuatie van de omwonenden wordt nog niet gedacht. Paniek zaaien is immers onzin, nergens voor nodig. Dat is alleen maar slecht voor het imago. De stralingsmetingen worden alsmaar hoger. Mensen worden ziek en geven over. Vogels vallen dood uit de lucht. Daarom wordt Prypjat op 27 april noodgedwongen geëvacueerd. Mensen mogen alleen hun noodzakelijke eigendommen meenemen. De rest blijft achter. Er wordt geroepen dat de evacuatie is slechts tijdelijk is. Langer dan drie weken zal het niet duren. De mensen worden met haast in honderden bussen gepropt, die Prypjat met gierende banden verlaten. Bij aankomst in Kiev zijn deze banden zo radioactief, dat de wegen nog tientallen keren moeten worden schoongeschrobt. De lege bussen worden naar een speciale dumpplaats gebracht, ver weg van de bewoonde wereld.

Bij een kerncentrale in Zweden gaat in de ochtend van 28 april een alarm af. De kleding van een medewerker blijkt licht radioactief. Er ontstaat angst voor een lek in de centrale en het personeel wordt direct geëvacueerd. Later blijkt dat de straling in de buitenlucht zit. De radioactieve deeltjes worden geanalyseerd. Ze moeten afkomstig zijn van een Sovjet-reactor, maar dat lijkt onmogelijk. In dat geval moet de reactor wel zijn opengebarsten. Er wordt direct contact gelegd met de Russen, maar die ontkennen alles. Steeds meer landen komen die middag met metingen van verhoogde achtergrondstraling. Om 21:00 uur wordt het ongeluk in Tsjernobyl officieel naar buiten gebracht. De ernst van de ramp wordt hierbij niet vermeld.

Paniek breekt wereldwijd uit. In Duitsland mogen kinderen niet meer buiten spelen en in Nederland wordt het drinken van koemelk afgeraden. Ook op het platteland verbouwde groenten, zoals spinazie en boerenkool, mogen niet meer worden verkocht. Overal ter wereld stijgt de hoeveelheid achtergrondstraling. Hieronder het NOS Journaal van 03-05-1986, dat volledig in het teken staat van het verhoogde stralingsniveau in Nederland:

Langzaam wordt de grootte van de ramp duidelijk. De Sovjet-Unie start een gigantische opruimactie. Ruim 600.000 liquidators worden ingezet om het besmette gebied zo snel mogelijk op te ruimen. De opengespleten reactor moet, zodra hij stopt met branden, worden ingepakt in een sarcofaag van beton en lood. Maar er dreigt een nog grotere ramp. De ruimte onder de reactor staat door al het geblus van de brandweer vol met water. Als de gloeiendhete gesmolten reactorkern – die langzaam door de bodem van de reactor smelt – met het water in contact komt, ontstaat er opnieuw een gigantische stoomexplosie. Deze explosie zal een tweede berg radioactieve afval de lucht inwerpen. Drie voormalige mederwerkers van reactor nummer 4 worden de overstroomde benedenverdieping ingestuurd, om het water weg te pompen. Ze lopen een extreme dosis straling op, maar overleven het alledrie. 

Vervolgens ontstaat er een nieuw probleem. De kern blijft naar beneden smelten en dreigt het grondwater te bereiken. Dit is de voornaamste drinkwaterbron van zo’n beetje heel Oekraïne. Door middel van een gigantische betonnen plaat, die onder de reactor wordt geplaatst, blijft deze ramp gelukkig bespaard. In het buitenland krijgt men niets te horen over de extra risico’s. De Sovjet-Unie zit op slot. De rest van de wereld moet afgaan op stralingsmetingen van Europese en Amerikaanse kerncentrales. 

De onderliggende oorzaak van de ramp mag niemand weten. Naast het menselijke aspect, zit er een grote veiligheidsfout in de AZ-5-knop, die juist moet zorgen voor een uitweg in geval van nood. Met andere woorden: de ramp had misschien voorkomen kunnen worden, als deze fout niet aanwezig was. Door de AZ-5-knop in te drukken, zakken alle regelstaven tegelijk zo diep mogelijk in de reactor. De regelstaven zijn gemaakt van boor, een materiaal dat kernsplijting tegengaat. Geen kernsplijting betekent logischerwijs een stilgelegde reactor. Het probleem met de regelstaven in een RBMK-reactor (het Tsjernobyl-type) is dat de toppen van de staven niet van boor zijn gemaakt, maar van grafiet. Dit is goedkoper. Grafiet zorgt juist voor een versnelde kernsplijting. Op het moment dat het personeel in de controlekamer de AZ-5-knop van reactor nummer 4 indrukte, kwamen de grafieten uiteinden van de regelstaven allemaal tegelijk in aanraking met de reactor. Hierdoor steeg het vermogen onmiddellijk. Het mechanisme dat de staven deed bewegen, smolt onder de intense hitte. De regelstaven bewogen daardoor ook niet meer dieper de reactor in. Er was geen uitweg meer. Mensen dreven de reactor die nacht tot het uiterste, maar de reactor was waarschijnlijk nooit geëxplodeerd als er niet bezuinigd was op de regelstaven. Onderzoekers die hierachter komen, worden de mond gesnoerd. Tóch brengt iemand het uiteindelijk naar buiten. De overige RBMK-reactoren moeten in de jaren na de ramp – met tegenzin van de Sovjet-Unie – worden aangepast. 

De onderliggende oorzaak van de ramp mag niemand weten.

De overige vijf reactoren in Tsjernobyl bleven na de ramp nog in bedrijf. Pas op 15 december 2000 werd de laatste stilgelegd, meer dan 14 jaar na de meltdown in reactor nummer 4. Het officiële sterftecijfer, dat direct is af te leiden aan de kernramp, staat op 31. Dit zijn voornamelijk brandweermannen en andere hulpverleners, die in de weken na de meltdown zijn overleden aan de gevolgen van stralingsziekte. Rusland en Oekraïne houden tot op de dag van vandaag stand bij dit getal. De VN schat het aantal slachtoffers op 4000, omdat veel mensen in de door straling getroffen gebieden zeldzame vormen van kanker ontwikkelden. Volgens grote milieuorganisaties als Greenpeace is ook 4000 veel te weinig. Zij gaan uit van minstens 100.000 doden.

Klik op de volgende link voor een nog gedetailleerder verloop van de ramp en de daaropvolgende coverup: https://historianet.nl/maatschappij/rampen/tsjernobyl-atoomhel-bij-reactor-4

H4 – Straling

Je ziet het niet, je ruikt het niet én je voelt het niet. Toch kan straling een hoop schade aanrichten. Blootstelling aan deze radioactieve straling – in de wetenschappelijke mond ook wel ‘ioniserende straling’ genoemd – verhoogt het risico op kanker in de verre toekomst, maar kan in grote hoeveelheden al binnen een aantal weken dodelijk zijn. De gevolgen van blootstelling aan ioniserende straling hangen af van de hoeveelheid waaraan je bent blootgesteld. Dus, mocht je tijdens je bezoek aan Tsjernobyl willen weten hoeveel straling je oploopt, houd dan je geigerteller in de gaten!

Een geigerteller laat de hoeveelheid straling in de eenheid sievert (Sv) zien. Sieverts worden onderverdeeld in – van klein naar groot – micro-sievert (µSv), mili-sievert (mSv) en sievert (Sv). Een röntgenfoto van je gebit levert je zo’n 5 µSv aan straling op. Ter vergelijking; jaarlijks ontvangt iedere Nederlander gemiddeld 4 mSv aan achtergrondstraling. Onze lichamen zijn hierop gebouwd en kunnen dit aan. Je hoeft uit angst voor kanker in principe dus geen röntgenfoto’s te vermijden (tenzij je iedere week een been breekt). Vanaf een jaarlijkse dosis van 100 mSv is angst voor kanker pas echt reëel. Na blootstelling aan deze hoeveelheid straling staat een verhoogd risico op kanker vast. Om te overlijden aan de directe gevolgen van straling moet je het wel erg bond maken. Volgens de wetenschap is de dood praktisch onvermijdelijk na een dosis van 8 Sv. De hoeveelheid straling die vrijkwam in de dagen na het ongeluk in de kerncentrale van Tsjernobyl, ging hier dik overheen. Tien minuutjes naast de opengebarsten reactorkern was genoeg voor een dosis van 50 Sv.

Vanaf een jaarlijkse dosis van 100 mSv is angst voor kanker pas echt reëel.

Hoewel de gevolgen van straling zich meestal pas na vele jaren openbaren, hoeft dit niet altijd het geval te zijn. Als je binnen een korte periode bent blootgesteld aan een stralingsdosis van 400 mSv (zo’n 80.000 röntgenfoto’s), zal je symptomen van acute stralingsziekte gaan vertonen. Dit begint met duizeligheid en overgeven. Hoe eerder deze symptomen beginnen, hoe kleiner de overlevingskans. Met de juiste behandeling ben je echter nog te redden. Vanaf een dosis van 4 Sv is de overlevingskans nihil. Hoewel je na een paar ellendige dagen weer beter lijkt te worden, is dit niet het geval. Je lichaam keert zich na een week volledig tegen je. Dit gebeurde bij Vasily Ignatenko (25), één van de ongelukkige brandweermannen die de brand in Tsjernobyl moesten blussen, vlak na de ramp. Twee weken na de brand stierf hij een verschrikkelijke dood aan de gevolgen van stralingsziekte.

Maar wat is dan de reden dat straling voor kanker zorgt, of zelfs voor de dood? Het menselijk lichaam bestaat uit honderden miljoenen cellen. Iedere celkern bevat onze unieke lichaamscode: het DNA. Bij blootstelling aan ioniserende straling beschadigt dit. Het reparatiesysteem van ons lichaam dat DNA-schade repareert, werkt niet bij ieder schadetype even goed. Hoe hoger de blootstelling aan ioniserende straling, hoe groter de kans op zogeheten dubbelstrengbreuken. In het geval van deze breuken bestaat er geen voorbeeld van een andere, gezonde DNA-streng om de reparatie op te kunnen baseren. Hierdoor muteert het DNA en zal iedere nieuwe cel dezelfde fout bevatten. Dit leidt in veel gevallen tot kanker. Wanneer het DNA dusdanig beschadigt, kunnen cellen zich helemaal niet meer delen – met de dood als gevolg. Hier hoef je je tijdens een tour door Tsjernobyl allemaal geen zorgen om te maken. Je loopt op een dagtour ongeveer net zoveel straling op als tijdens een intercontinentale vlucht. Niets aan de hand, dus!

H5 – De meest radioactieve spots

De kelder van het Pripyat-ziekenhuis

Na de explosie in reactor nummer 4 ontstond er een grote brand in en rondom het gebouw. Niemand wist toen nog dat de reactorkern was geëxplodeerd; men ging uit van een relatief onschuldige stoomexplosie in de turbineruimte. Dat kwam mede dankzij het gebruik van onbenullige geigertellers, die de hoge doses radioactieve stoffen in de lucht niet konden meten. De brandweer werd gebeld en binnen no-time blusten tientallen onwetende brandweermannen (met weinig succes) het vuur. Veel van hen kregen acute stralingsziekte. Ze werden de volgende ochtend direct opgenomen in het dichtstbijzijnde ziekenhuis in Prypjat. De uniformen die ze droegen waren hoog radioactief. Brandwonden van de straling ontstonden overal op hun lichamen. De kleding werd daarom vlug uitgetrokken en door de verplegers in de kelder van het ziekenhuis gedumpt. Daar ligt het nu nog steeds. In 2016 werd de ingang dichtgestort met zand, omdat steeds vaker illegale bezoekers de kelder bezochten. Een aantal video’s van deze waaghalzen op YouTube laten zien hoe radioactief deze kleding tot op de dag van vandaag is. Dit is zo’n video:

Tsjernobyl reactor nummer 4

Dit is natuurlijk geen verassing. De opengespleten kern van reactor nummer 4 blijft de komende 20.000 jaar – als het niet langer is – nog gevaarlijk radioactief. Gelukkig wordt er alles aan gedaan om deze zo goed mogelijk van de buitenwereld af te schermen. In 2018 was de New Safe Confinement klaar; een gigantische, metalen koepel die de straling voor de komende 100 jaar weer voldoende kan tegenhouden. Een kijkje in de reactor kan je tijdens de tour dus wel vergeten. Sinds kort is de controlekamer van reactor nummer 4 wél toegankelijk. Hier zijn de veiligheidsmaatregelen echter een stuk strenger. Je mag bijvoorbeeld niets aanraken. Ook word je van top tot teen ingepakt in luchtdichte kleding. Langer dan vijf minuten rondsnuffelen mag je niet; het stralingsniveau is er namelijk zo’n 40.000 keer hoger dan normaal. 

De grafiet-klauw

De kern van een reactor nummer 4 bestond voor een groot deel uit grafiet; een stof die de kans op een snelle kernreactie vergroot. Tijdens de explosie verspreidden duizenden fragmenten radioactief grafiet zich rondom de kerncentrale. Het was een enorme klus om het grafiet op te ruimen. Slechts een minuut naast een groot brok grafiet zorgde vlak na de ramp al voor symptomen van stralingsziekte. De Russen probeerden het dan ook zo snel mogelijk op te ruimen. Hiervoor werden hulpmiddelen gebruikt, waaronder grijparmen, hijskranen en graafmachines. Op deze manier hoefden zo min mogelijk mensen dicht in de buurt van het dodelijke grafiet te komen. Één van deze grijparmen, tegenwoordig de ‘grafiet-klauw’ genoemd, ligt diep in de bossen rondom Tsjernobyl verstopt. Tot op de dag van vandaag is de klauw gevaarlijk radioactief. Niet te dichtbij komen, dus!

Het rode bos

In de maanden na de ramp daalden enorme hoeveelheden radioactieve deeltjes neer. Tussen de hoge bomen rondom Tsjernobyl was het een stuk lastiger om de boel schoon te schrobben. Vanwege de straling muteerden veel bomen en planten. De bladeren en boomschors kleurden rood. Het gerucht gaat dat de bomen ’s nachts licht gaven van de straling. Je zal merken dat je geigerteller in het struikgewas een hogere stralingsdosis zal aangeven. Het rode bos is dan ook geen vast onderdeel van de tours.

The Elephant’s Foot

Het resultaat van Tsjernobyls meltdown: The Elephant’s Foot. Dankzij de enorme hitte smolt de reactorkern door de bodem van de reactor heen, in de vorm van een soort radioactieve lava. Deze lava brandde door stalen pijpen en betonnen vloeren, waardoor het alsmaar verder naar beneden droop. Als de lava het grondwater had bereikt, was de ramp nog vele malen groter geweest. Gelukkig konden Tjernobyl’s liquidators dit voorkomen. Na een aantal jaar koelde de lava langzaam af, waardoor het solide werd. In de jaren 90 werd het ontdekt, door een groepje onderzoekers. De gestolde massa leek enigszins op een olifantenvoet; vandaar de naam. Nog steeds is deze klomp solide lava enorm radioactief. Je kan er vanzelfsprekend dan ook niet komen. Slechts 300 seconden naast The Elephant’s Foot zijn namelijk genoeg voor een vlugge dood. 

H6 – Plekken die je niet mag missen

Het Lazurnyzwembad

Een tour door de vervreemdingszone is niet compleet zonder een kijkje te nemen in het Lazurnyzwembad. Het zwembad opende in 1970 en voor veel inwoners van Prypjat was het een wekelijks – soms dagelijks – uitje. Het zwembad bleef na de ramp nog 12 jaar lang (!) open. Het werd door de Tsjernobyl-liquidators gebruikt als ontspanningsbron na al het harde, gevaarlijke werk. Nadat de grote opruimactie in de nasleep van de ramp ophield, sloot ook het radioactieve zwembad. Inmiddels heeft de natuur het gebouw volledig opgeëist; laat je zwemkleding dus maar thuis.

Het koelwatermeer

Om een kernreactor op de juiste temperatuur te houden, is koelwater nodig. Dit water wordt constant door de reactor gepompt. Aangezien Tsjernobyl bestond uit vijf verschillende reactoren, was er een grote hoeveelheid koelwater nodig. Het koelwatermeer is hier destijds speciaal voor aangelegd. Het heeft de oppervlakte van zo’n 3000 voetbalvelden. De gigantische katvissen die het water domineren zijn altijd erg populair onder de toeristen. Volgens een mythe zijn de vissen gemuteerd, maar dat is niet zo. Ze hebben hun grootte bereikt omdat niemand ze ooit vangt. Het programma ‘River Monsters’ deed evengoed een (geslaagde) poging:

Het Duga-1 radiolocatiestation

Dit metalen bouwwerk is 150 meter hoog en 460 meter lang. Het torent dan ook overal bovenuit en is vanuit elke hoek van de vervreemdingszone te zien. Het bouwwerk was een groot geheim van de Sovjet-Unie, toen het in aanbouw was. Op geen enkele kaart van was het destijds te vinden. Aangezien de radiogolven al snel werden opgepikt door golfmeters over de hele wereld, bleef het maar kort geheim. Over het doel van het bouwwerk wordt tot op de dag van vandaag gespeculeerd. Was het een geheim wapen, of een weer-manipulator? Niemand weet het.

Het Prypjat-ziekenhuis

We hebben het nu niet over de kelder, maar over het ziekenhuis zelf. Toeristen worden hier wél gewoon toegestaan. Je vindt hier bergen gasmaskers, verroeste babybedjes en verlaten speelgoed. Het ziekenhuis is misschien wel de meest naargeestige locatie in de vervreemdingszone. Het ziekenhuis wordt gebruikt in verschillende horrorgames. Het is dan ook geen geschikte plek voor de bangeriken onder ons.

Het pretpark

Het reuzenrad van het verlaten pretpark is hoger dan de meeste bomen in Prypjat. Je ziet het dus al vanaf een grote afstand staan. De met mos begroeide botsautootjes geven het pretpark een post-apocalyptische uitstraling, die bijna nergens anders door wordt geëvenaard. Het pretpark zou slechts vier dagen na de ramp worden geopend. Het is dus nooit door iemand gebruikt. 

H7 – Te treffen voorbereidingen

Tsjernobyl bezoeken is geen standaard all-inclusive reisje. Hierbij een aantal zaken waarmee je rekening moet houden:

1. Kies het gewenste tour-type

Je kan tot op zekere hoogte zelf bepalen hoe veel tijd je binnen de vervreemdingszone wil spenderen. Je hebt eendaagse tours, die ongeveer 10 tot 12 uur duren. Je ziet alle indrukwekkende spots en hebt genoeg tijd om foto’s te maken. Ook heb je twee- en driedaagse tours, waarbij je veel meer over de ramp te weten komt en je alle uithoeken van het gebied te zien krijgt. Deze tours zijn logischerwijs ook twee tot drie keer duurder dan de eendaagse tours; denk aan een gemiddelde prijs van zo’n €300,-. Voor de échte geschiedenisliefhebbers en professionele fotografen zijn er privé-tours. Deze tours draaien om jou. Je kan zelf bepalen hoe lang je op welke locatie blijft en er loopt niemand in je zicht. Qua prijs verschillen de privé-tours nauwelijks van normale de eendaagse tours, dus dat is fijn. Ga uit van gemiddeld zo’n €100,-. Je vertrekt vanuit Kiev, de hoofdstad van Oekraïne. Vanaf daar is het ongeveer twee uur rijden. Zonder gids kom je de vervreemdingszone alleen binnen met een speciale licentie.

2. Praktische voorbereidingen

Tsjernobyl ligt in Oekraïne. Vergeet bijvoorbeeld niet je paspoort mee te nemen (die nog minimaal drie maanden geldig is), een ID-kaart is niet voldoende. Ook moet je rekening houden met een aantal inentingen, zoals hondsdolheid, Hepatitis A en DTP. Ben je fotograaf? Je mag in de vervreemdingszone niets op de grond zetten. Neem dus een rugtas mee om je apparatuur in te bewaren tijdens de tour. Ook is beperkte kennis van de Russische taal best handig. In Oekraïne spreken weinig mensen vloeiend Engels. Je Tsjernobyl-tourgids spreekt uiteraard wel gewoon Engels, maar vergeet niet dat je ook moet eten, overnachten en reizen. Het begrijpen van verkeersborden is dan wel nuttig. Trek tijdens de tour comfortabele wandelschoenen aan, want veel zitmomenten zijn er niet. Het regent vaak in Oekraïne, dus een regenjas is ook geen overbodige luxe. Vergeet in het geval van een zonnige dag geen zonnebrand te smeren; je loopt immers de hele dag in de natuur. Aan het begin van de tour kan je ervoor kiezen om een geigerteller te huren voor ongeveer €10,-. Op die manier kan je het stralingsniveau gedurende de dag bijhouden. Je gids heeft er natuurlijk ook altijd eentje bij zich, maar zelf eentje vasthouden is die paar euro meer dan waard! 

3. Tijdens de tour

Je moet tijdens de tour altijd naar je gids blijven luisteren. Blijf op de paden, want in het struikgewas is het stralingsniveau hoger dan op het asfalt. Daarbij is het risico op inademing van bètadeeltjes (lees het hoofdstuk “straling”) groter buiten de paden. Hoewel het over het algemeen dus heel erg meevalt met de hoeveelheid straling binnen de vervreemdingszone; je wil je blootstelling natuurlijk zoveel mogelijk beperken. Neem dus ook geen spullen mee die je tijdens de tour ziet liggen. Denk hierbij aan dingen als speelgoed, sierraden of andere spullen in Prypjat, die tijdens de evacuatie zijn achtergelaten. Daarnaast zijn er een aantal controlemomenten, waarop wordt gecheckt of je niet besmet bent geraakt door de radioactieve straling. Deze checkpoints lijken een beetje op de douane op Schiphol. Werk hier gewoon rustig aan mee. 

Hier vind je alle aanbevolen tours op een rijtje: https://www.tripadvisor.nl/Attraction_Review-g294474-d3370334-Reviews-CHERNOBYL_TOUR-Kyiv_Kiev.html

Veel reisplezier!